Dziewięćdziesiąt cztery – tyle planowych kontroli przewiduje plan pracy Najwyższej Izby Kontroli na 2024 rok. Badając aktualny stan państwa, Izba niezmiennie kieruje wzrok zarówno w przeszłość, jak i w przyszłość – sprawdza, jak wykonywane były zadania nałożone na różne podmioty publiczne i w jaki sposób jesteśmy przygotowani na rozmaite wyzwania, które może przynieść jutro.

Plan pracy NIK obejmuje zarówno kontrole planowe, wynikające z analiz przeprowadzonych przez samą Izbę, jak i z sugestii przekazanych jej przez obie izby Parlamentu, Prezydenta, Premiera i Rzecznika Praw Obywatelskich. Lektura zaplanowanych zamierzeń ukazuje trzy główne kierunki badawcze Izby: kwestie finansowe, zagadnienia bezpieczeństwa (także socjalnego) i przedsięwzięcia stanowiące inwestycję w przyszłość. Widać też pełne zaangażowanie w proces kontrolny wszystkich jednostek organizacyjnych Izby, czyli departamentów i delegatur. Jest ono szczególnie istotne przy najważniejszej corocznej kontroli, badającej wykonanie budżetu państwa za rok 2023. Jak zwykle koordynuje ją Departament Budżetu i Finansów, ale ze znaczącym wsparciem pozostałych dziesięciu departamentów i wszystkich szesnastu delegatur.

NIK zbada także instrumenty prawno-finansowe służące realizacji zadań państwa. Pod lupą kontrolerów NIK znajdą się np. finanse Lasów Państwowych, Funduszu Rozwoju Mieszkalnictwa, Funduszu Sprawiedliwości, NFZ, Krajowego Ośrodka Wsparcia Rolnictwa, jak również system udzielania dotacji podmiotom niepublicznym, sprawozdanie finansowe programu Czyste Powietrze czy zasady wynagradzania członków organów statutowych spółek komunalnych. NIK sprawdzi, jak Krajowa Administracja Skarbowa weryfikowała przyznawane ulgi termomodernizacyjne oraz odliczenia i zwolnienia z podatku PIT, a także jak przeciwdziałała uszczuplaniu dochodów z podatku od towarów i usług oraz podatku akcyzowego.

Kontrolerzy NIK szczególną uwagę zwrócą na działania organów państwa, mające przeciwdziałać nadużyciom i przestępstwom finansowym, jak również praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu. Co wprost prowadzi nas do obszaru związanego z bezpieczeństwem.

W obecnej sytuacji geopolitycznej, zagadnienia dotyczące bezpieczeństwa państwa i jego obywateli, będą niezwykle ważne. NIK sprawdzi, jak przebiegał proces pozyskiwania dla polskich Sił Zbrojnych koreańskiego czołgu K2, proces planowania i realizacji zwiększenia liczebności polskiego wojska, i czy we właściwy sposób zaspokajano potrzeby armii w czasie wojny za naszą wschodnią granicą.

Bezpieczeństwo ma także wymiar socjalny. Dlatego kontrolerzy NIK przyjrzą się skuteczności systemu powiadamiania przez nr telefoniczny 112, ambulatoryjnej opiece nad dziećmi, systemom opieki paliatywnej oraz opieki nad cierpiącymi na choroby neurodegeneracyjne, funkcjonowaniu szpitali wojewódzkich, jak też warsztatów terapii zajęciowej, wdrażaniu terapii protonowej, prawom osób z niepełnosprawnościami intelektualnymi w DPS-ach czy przeciwdziałaniu przemocy domowej.

Bezpieczeństwo wreszcie to całokształt czynników mających wpływ na życie codzienne. Wśród ok. 30 tematów kontroli związanych z bezpieczeństwem znalazły się m.in.: oznakowanie dróg publicznych, modernizacja linii kolejowych, bezpieczna żywność, propagowanie zdrowego żywienia, składowanie olejów odpadowych, zapobieganie zatruciu wód przez azotany pochodzące z rolnictwa, realizacja uchwał antysmogowych czy kontrola policyjna nad bronią kolekcjonerską w prywatnych rękach. Izba zajmie się też bezpieczeństwem funkcjonariuszy Służby Więziennej czy przygotowaniem grup specjalistycznych Państwowej Straży Pożarnej.

Pytania o przyszłość zarówno w skali globalnej, jak i lokalnej czy środowiskowej rozbrzmiewają na każdym kroku. Dlatego Izba sprawdzi, jak jesteśmy na tę przyszłość przygotowani. Jedną z inicjatyw o najszerszym zasięgu było przyjęcie przez rząd Wieloletniego Programu Współpracy Rozwojowej 2021–2030 „Solidarność dla rozwoju”, stanowiącego jeden z fundamentów współpracy w zakresie równomiernej redystrybucji dóbr i podnoszeniu jakości życia w wymiarze globalnym. NIK zbada, czy działania podejmowane w ramach Programu przez Polskę były prawidłowe i rzetelne.

Świat od czasu rewolucji przemysłowej funkcjonuje głównie dzięki wykorzystaniu energii, która dziś staje się potencjalną przyczyną wielkich konfliktów z powodu deficytu jej tradycyjnych źródeł. Dlatego NIK skontroluje realizację programu Polskiej Energetyki Jądrowej, inwestycje na rzecz hydroenergii, prawne aspekty wdrażania elektrowni wiatrowych, wreszcie wykorzystanie gospodarcze metanu kopalnianego tudzież biogazu, a z drugiej strony wsparcie dla firm energochłonnych. Przedmiotem naszej kontroli będzie też adaptacja gospodarki leśnej Lasów Państwowych wobec zmian klimatycznych.

Nowe rozwiązania energetyczne idą w parze z eliminacją trucicieli. NIK zbada więc postęp ograniczania ruchu aut w miastach i budowę obwodnic. A skoro mowa o komunikacji – NIK skontroluje realizację inwestycji Centralny Port Komunikacyjny oraz infrastrukturę kolejową z nim związaną, a także inwestycje drogowe przewidziane w programie Polski Ład.

Przyszłość to także rosnąca odpowiedzialność i jej świadomość. Jednym z tematów kontroli będzie więc skuteczność zapobiegania bezdomności zwierząt domowych. Z kolei przyszłość w świecie technologii rozwijającej się w postępie geometrycznym oznacza pytania o naszą kondycję. Kontrolerzy sprawdzą, jak prowadzi się zajęcia wychowania fizycznego w szkołach, a także jak państwo pochyla się nad ludźmi wykluczonymi cyfrowo oraz nad potomkami pracowników dawnych PGR-ów w kontekście uczestnictwa w rozwoju cyfrowym.

NIK nie traci z oczu szeroko pojętej kultury. Nasi kontrolerzy zbadają m.in. rzetelność działań na rzecz odbudowy Pałacu Saskiego i innych zabytków stołecznych, jak i funkcjonowanie publicznych uczelni muzycznych.

Najwyższa Izba Kontroli w każdym roku, oprócz kontroli planowych, przeprowadza także kontrole doraźne, które są instrumentem umożliwiającym szybkie zbadanie zidentyfikowanych przez NIK problemów. W 2024 r. kontynuowana będzie realizacja przyjętej w 2020 r. Strategii NIK na lata 2021–2024. Zakłada ona uelastycznienie procesu kontrolnego, zwiększenie liczby kontroli doraźnych, których tematy koncentrują się na aktualnych zagadnieniach o szczególnym znaczeniu dla obywateli i funkcjonowania państwa.

Powyższe résumé obejmuje zaledwie część tego, czym NIK będzie się zajmować w 2024 roku. Zachęcamy do zapoznawania się z wynikami kolejnych kontroli NIK, bo taka lektura to najrzetelniejsze korepetycje z Polski.